Eleksyon ang pinakatampok na kasaysayan ng bansa ng
paghahalal ng mamumuno sa susunod na anim na taon. Isa nga daw demokartikong
bansa ang kumikilala sa right to suffrage. Isang political rights ng citizen
ang pumili ng kandidato at maging parte ng parliament process. Pipili ang
botante ng kanyang napupusuan na political candidate. Kaya naman ubos na
mina-market ng kandidato ang kanyang sarili na halos lahat ng kabutihan, lahat
ng kangyang pagpapakitang-tao ay alinsunod sa paradaym ng isang modelong pinuno:
Makadyos, makatao, makabayan.
Tuwing eleksyon, lahat ng mabubuti ipinapakita ng
kandito. Sensero silang ayusin ang problema ng Pilipinas sa kanilang campaign
ads kahit pa nabanggit na ito ng mga nauna pang nailuklok sa puwesto at wala
rin nangyari.
Marumi ang halalan. Sa Pelikula ni Chito Rono, naipakita
niya sa bawat character na nagigipit sa kahirapan ang mga tauhan at natutulak
silang tanggapin ang anomalya kahit bukas-mata nitong inilalagay sa panganib
ang kanilang kinabukasan. Hindi isolated sa isla ng Samar ang ganitong
vote-buying. At ang paggamit ng tax ng taumbayan sa mga anomalya ay hindi na
rin bago. Habang papalapit ang araw ng botohan, tumataas ang kontradisyon sa
mga character. Halimbawa nito si Luding (Yayo Aguila) na bumalimbing kahit pa
ang buong pamilya niya ay nakinabang kay Mayor Del Mundo mula sa pagpapaaaral
ng anak at pagpapalibing ng namatay na kamag-anak at pagpapatira sa lupa ni
Mang Ponso (Dick Israel) na loyal supporter ni Mayor Del Mundo- ipinagpalit niya ang lahat nang ito sa halagang
sa bente-mil para makabili ng sariling
bangka at hindi na gumamit ng dinamita sa pangingisda.
Nabibili ang prinsipyo
Ginagamit ng naghaharing-uri ang kahirapan. Ang anuman
pamamaraan nitong akitin ang paniniwala ng botante ay madaling nabibitawan
kapag pera na ang katapat. Manipestasyon ng pagbibili ng boto na kagustuhan ng
mga burukratiko na panatilihin ang political power nito. Sumusugal sila sa milyon
halaga ng campaign ads pagkat alam nilang mababawi naman ito sa kanilang
pagkapanalo. Ultimo sa maliliit na pagpapaayos ng kalsada at kanal, kasama sa
tarpulin ang mukha nila. Ganito sila ka desperado. Ganito lamang nila
nakikitang maeenganyo ang botante. Achievement-based pero bagsak ang kalidad ng
pamumuno.
Mabuway ang paniniwala ng kalakhang Pilipino. Nag-uugat
ito sa maraming rason na ginagamit na kasangkapan ng reaksyunaryong gobyerno.
Ang hindi pagtuturo sa mga botante ng tamang pagsusuri ng pagpili ng kandidato
ay siyang dahilan ng pagtanggap niya sa pangmadalian lunas sa dinadanas niyang
kagutuman. Maisalba ang isang araw sa pagkagutum ang kanilang short term goal. Kaya
mahalaga ang na maging maalam ang botante ng pagiistima at pag-aanalisa ng
kandidato batay sa kanilang tinataguyod na platform.
Ang sistema ng naghaharing-uri ay hindi senserong
mabigyan ng edukasyon sa tamang pagboto. Paniguradong walang makakapasa. Meron
pero tiyak na iilan lang ang mananaig. Inaakit ang botante ng rhetorical na pangako ng pagbabago. kundi
hindi naman mina-mind conditioning ng mahabang panahon ng pangangampanya. Bombarded
ng TV ads at iba pang media. Sa kasaysayan ng halalan, madalas panalo ang may
kakayahan mag-endorso.
Maikling kasaysayan ng botohan
Ang suffrage movement, isang feminine movement sa British
kung saan kagustuhan lumahok ng mga middle class na kababaihan sa eleksyon. 3%
lang ng kalalakihan ang may karatapatan bumuto ayon pa ito sa property at kita.
Walang representasyon ang mga kababaihan. Apektado sila ng mga batas na hindi
nakukunsulta sa kanila. Kumbaga dahil mga kalalakihan lang ang may karapatan bumoto,
ang kagustuhan lamang ng kalalakihan ang nirerepsenta ng mga pinuno. Sa
Pilipinas nagsagawa ng eleksyon taon 1907, elista ang pamantayan ng pagboto
dahil hindi pa hihigit sa 1% ang may karapatan bumoto na pinanukala ng kolonyal
na Estados Unidos.
Bago pa man makaboto, nawalan ng kalayaan ang botante sa
pagpili. Una, pagbili ng boto, nadidiktahan ang kanyang freewill na pumili ng
malaya batay sa pinaniniwalaan niyang karapat-dapat na na maihalal na susunod
na mamumuno. Ikalawa, ang AES machine na maaring mamanipula. Inaasahan niyang
sa pagkapanalo ng kanyang kandidato kasabay nito ang pag-asa na matutupad nito
ang kanilang mga pangarap.
Spoiler
Nakuha sa pelikula lapses ng eleksyon sa demokratikong
bansa. Ipinakita sa unang eksena na madaling yumuyuko ang mga residente ng isla
Samar kay Mang Ponso (Dick Israel) bilang simbolismo ng economical power.
Mapagsama siya kaakibat ng pagiging magaang sa pagbibigay ng pera kung kaya
madaling lumalapit sa kanya mga tao. Pinagmumukhang in-good moral ang
vote-buying dahil pinapalabas ng character ni Mang Ponso na ito ay tulong
pampinansiya mula kay Mayor Del Mundo.
Naging kasangkapan ng vote-buying ang mga kaugalian ng
mga Pilipino tulad ng pagtatanaw ng loob, pakikisama at matampuhin. Dito,
binigyan ng libong perang suhol ni Mang Ponso ang isang matanda. Madali agad
napawi ang pagtatampo ng matanda kahit noong una ayaw pang tanggapin dahil sa
laki ng halaga.
Naospital si Mang Ponso isang araw bago ang botohan.
Sinalo ni Lando ang trono ng tatay niya na Tagapagbantay ng supporter ni Mayor
Del Mundo.
Na-dinamita, lalagyan ng indelible ink
para hindi na makaboto. Ang kalaban ni Mayor Del Mundo na si Canlas ang
nagkakalat ng dinamita. Libo-libo ang ipinamamahagi nito on the eve ng
eleksyon. Maging si Lani (Mercedes Cabral) nagpanggap na buntis na isa palang
lider ng grupong Canlas.
Sa huli, pinatay ang ama ni Jenny ng mga tauhan ni Mayor
Del Mundo na si Konsehal Emil (Archie Adamos), pinahinto nila ang bangkang
nagdadala ng sampung milyong piso para ipakalat ang dinamita. Hindi na pera ang
labanan kungdi dahas. Buhay ang binubuwis ni Lando nang sundan niya ang mga
dayo sa kanilang isla nang tinutukan siya ng baril. Buhay na ang inaalay ng
mababang uri tulad ni Lando mapakita lamang na ang pamilya niya ang loyal. Sa
pag-uusap ni Mang Ponso sa anak na si Lando, ipinapaalahahan niya na may
matutunan ito. Ibig sabihin, ipinapasaya na niya sa anak na si Lando ang
kanyang tungkulin bilang tauhan ni Mayor Del Mundo at ang utang na loob nila. Kasama
sila sa payroll ng munisipyo.
Umabot din naman sa puntong nagdadalawang-isip si Lando
sa pagitan ng kanyang ama at sa kanyang kabiyak na si Jen (Nikki Gil).
Supporter ni Canlas ang ama ni Jenny. Pinagkaitan na niya ito ng kayang
pagsinta matapos mamatay ang kanyang ama.
Na-trap ang mga tauhan rason ng kanilang hindi
pagkakaunawaan. Si Del Mundo man o Canlas, isa lamang din itong illusion of
choice. Labanan ng tradisyunal na politiko sa lokal. Pagtatalo ng dinastiya
upang makopo ang kaban ng bayan, imahe lamang ang nagbabago ang sistema ganun
pa rin. Mga band-aid solution lang ang resolution sa kahirapan tulad na lamang
ni Luding (yayo) na mahirap pa rin.
Ang eleksyon sa kalagayan nito sa mga demokratiko’t mahirap
na bansa ay isa na rin pagkulong sa isang hopeless na sitwasyon. Ipinakita sa
pelikula nagiging hopeless na ang taumbayan na tanggapin na lamang ang
vote-buying tutal wala rin naman sa mga nailulok ang tumutupad sa kanilang pangako.
Pera-pera na lamang ang labanan.
Sineng Pambansa
Film Development Council of the Philippines
(2013)
